Rozpatrując zagadnienie „efektywności energetycznej” należy mieć na uwadze fakt, iż jest to szereg mechanizmów i działań wspomaganych różnego rodzaju narzędziami.
Wśród nich należy wyróżnić audyt energetyczny, bez którego większość z przedsięwzięć nie mogłaby zostać zrealizowana.
Audyt energetyczny jest elementem systemu białych certyfikatów. Występuje również w procesie ubiegania się o dotacje i pożyczki w ramach programów pomocowych oraz w przedsięwzięciach realizowanych w formule ESCO, służy do diagnozowania stanu istniejącego podczas wdrażania systemów zarządzania energią oraz w trakcie monitorowania efektów działań proefektywnościowych.
Ponadto jest wykorzystywany do identyfikacji potencjału oszczędności w działaniach związanych z eksploatacją, a także określenia kryteriów przy sporządzaniu specyfikacji przetargowych, czy też gwarancji w kontraktach z wykonawcami inwestycji lub projektów inwestycyjnych.
Definicje
Zgodnie z Dyrektywą 2006/32/WE audyt energetyczny to systematyczna procedura pozwalająca na zdobycie odpowiedniej wiedzy o profilu istniejącego zużycia energii danego budynku lub zespołu budynków, operacji lub instalacji przemysłowej oraz usług prywatnych lub publicznych, która określa i kwantyfikuje możliwości opłacalnych ekonomicznie oszczędności energetycznych oraz informuje o wynikach.
W Ustawie z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej audyt energetyczny zdefiniowano jako „opracowanie zawierające analizę zużycia energii oraz określające stan techniczny obiektu, urządzenia technicznego lub instalacji, zawierające wykaz przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej tych obiektów, urządzeń lub instalacji, a także ocenę ich opłacalności ekonomicznej i możliwej do uzyskania oszczędności energii”.
Wydźwięk obu definicji jest podobny, jednak w Dyrektywie jest mowa o „systematycznej procedurze”, a w Ustawie o „opracowaniu”, czyli w domyśle czymś jednorazowym. Opierając się na stwierdzeniu, że efektywność energetyczna jest i powinna być procesem usystematyzowanym i ciągłym, należy skłaniać się ku definicji z Dyrektywy, która wpisuje się w ideę systemowego podejścia do oszczędzania energii.
Kluczowa rola audytu
Dyrektywa 2006/32/WE zakłada, że w celu wykorzystania potencjału oszczędności energii w niektórych segmentach rynku, gdzie nie są zwykle oferowane audyty energetyczne, Państwa Członkowskie powinny zapewnić ich dostępność.
W innym miejscu Dyrektywy pojawia się zapis, że Państwa Członkowskie mogą utworzyć fundusz lub fundusze w celu subsydiowania realizacji poprawy efektywności energetycznej, innych środków poprawy efektywności energetycznej oraz promowania rozwoju rynku tych środków. Środki te mogą obejmować promocję audytu energetycznego (w tym miejscu należy przywołać program Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej pt. Efektywne Wykorzystanie Energii. Część 1. Dofinansowanie audytów energetycznych i elektroenergetycznych w przedsiębiorstwach).
Czytaj więcej o dofinansowaniu audytów energetycznych i elektroenergetycznych w przedsiębiorstwach
Projekt Dyrektywy EED zakłada wprowadzenie audytów energetycznych dla przedsiębiorstw w sektorze przemysłowym. Duże przedsiębiorstwa będą zobowiązane do ich przeprowadzania, a małe i średnie zachęcane do takiego działania i udziału w wymianie najlepszych praktyk.
Dążenie do wprowadzenia audytów energetycznych na poziomie Unii Europejskiej zapisane jest także w Planie na rzecz efektywności energetycznej z 2011 r. [Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Plan na rzecz efektywności energetycznej z 2011 r., KOM(2011) 109 wersja ostateczna]. W odniesieniu do dużych przedsiębiorstw Komisja Europejska proponuje wprowadzenie obowiązku regularnego przeprowadzania audytu energetycznego (podobnie jak w projekcie Dyrektywy EED). Zaleca także, aby Państwa Członkowskie opracowały zachęty dla przedsiębiorstw motywujące je do wprowadzenia systemu zarządzania energią jako systematycznych ram racjonalnego gospodarowania energią.
Audyt w systemach zarządzania energią
Wdrażając w przedsiębiorstwie system zarządzania energią EN 16001 / ISO 50001 należy powołać specjalny zespół ds. efektywności energetycznej, a kolejnym krokiem powinno być wykonanie audytu energetycznego. Bez pełnego zdiagnozowania stanu istniejącego (wejściowego) w formie audytu energetycznego, trudno mówić bowiem o prawidłowym, systemowym podejściu do zarządzania energią w przedsiębiorstwie.
Usystematyzowane (a nie doraźne!) podejście do oszczędzania energii pozwala na ustalenie odpowiedniej strategii działań przedsiębiorstwa. Firmy świadczące usługi audytu energetycznego mogą wesprzeć klienta w definiowaniu celów polityki energetycznej przedsiębiorstwa poprzez audyt zewnętrzny (obejmujący zakres działań realizowanych przez audytora zewnętrznego i polegających na okresowej identyfikacji potencjału oszczędności w przedsiębiorstwie) oraz działania weryfikacyjne w ramach audytu wewnętrznego, których celem jest ciągła poprawa wskaźników produkcyjnych i tym samym obniżenie energochłonności procesu.
Audyt energetyczny umożliwia stworzenie procedur przydatnych przy wdrażaniu systemów racjonalnego zarządzania energią, a także opracowanie harmonogramów inwestycyjnych i modernizacyjnych prowadzących do redukcji zużycia energii.
Polecamy artykuł na temat zarządzania energią
Audyt w systemie białych certyfikatów
Mówiąc o miejscu audytu energetycznego w krajowych mechanizmach poprawy efektywności energetycznej, przede wszystkim należy przywołać Ustawę z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej, która mówi m.in. o ogólnych zasadach realizacji i sporządzania audytów energetycznych oraz o sposobie i możliwościach uzyskania uprawnień audytora efektywności energetycznej (aby jednak mechanizm ten zaczął w pełni funkcjonować, konieczne są jeszcze akty wykonawcze do Ustawy, które mają szczegółowo opisać oba obszary).
Kluczowy dla Ustawy jest system certyfikatów energetycznych przyznawanych za przedsięwzięcia służące poprawie efektywności energetycznej. Wyboru przedsięwzięć, którym będą przysługiwać certyfikaty, będzie dokonywał Prezes URE w drodze przetargu. Warunkiem koniecznym przystąpienia do przetargu – oprócz prawidłowo wypełnionej deklaracji przetargowej – jest audyt wstępny („zerowy”) sporządzony dla przedsięwzięcia lub przedsięwzięć tego samego rodzaju służących poprawie efektywności energetycznej określonych w deklaracji. Potwierdzeniem realizacji przedsięwzięcia będzie audyt potwierdzający („końcowy”), który ma zweryfikować oszczędność energii w ilości określonej w deklaracji przetargowej. Z obowiązku tego zwolnione są przedsięwzięcia z deklarowaną oszczędnością energii poniżej 100 toe (tona oleju ekwiwalentnego – równoważnik jednej tony ropy naftowej o wartości opałowej równej 41 868 kJ/kg).
Potwierdzeniem znaczenia audytów energetycznych w systemie białych certyfikatów jest fakt, iż Prezes URE może dokonać albo zlecić dokonanie innym podmiotom, wyłonionym na zasadach i w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych, wyrywkowej weryfikacji audytu efektywności energetycznej oraz zgodności oszczędności energii osiągniętej w wyniku realizacji przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej z ilością energii zaoszczędzonej określonej w deklaracji przetargowej – w formie audytu efektywności energetycznej. W przypadku negatywnej weryfikacji oszczędności energii, po wcześniejszym powiadomieniu przez URE, podmiot, któremu przyznano biały certyfikat jest zobowiązany uzyskać i przedstawić do umorzenia Prezesowi URE świadectwo energetyczne o wartości wyliczonej z różnicy między ilością energii wynikającej z przyznanego świadectwa a faktyczną ilością zaoszczędzonej energii.
Audyt jako narzędzie identyfikacji potencjału oszczędności
Eksploatacja układów technologicznych służących zarówno wytwarzaniu energii elektrycznej, jak i jej przetwarzaniu w procesie przemysłowym jest związana ze stratami energii. Straty te powinny być jednak pod stałym nadzorem. Trudno w jednym miejscu opisać wszystkie przyczyny generowania strat w przedsiębiorstwie, ale często ich przyczyną jest np.: niedostosowanie instalacji do potrzeb obiektu (pod względem ilości urządzeń, jak również pod względem hydraulicznym), nieodpowiedni dobór urządzenia do instalacji, zły stan techniczny urządzeń, energochłonny sposób regulacji, niewłaściwy dobór silników napędowych itd.
Okresowo prowadzone audyty energetyczne pozwalają na identyfikację nadmiernych strat energii i wskazują sposoby ich minimalizacji przy uwzględnieniu rachunku ekonomicznego.
Identyfikacja potencjału oszczędności przed realizacją inwestycji i jego potwierdzenie po jej wykonaniu jest elementem dobrej praktyki inżynierskiej stosowanej od wielu lat w sektorze energetycznym. Praktyka ta polega na wykonaniu pomiarów przedmodernizacyjnych (odpowiednik audytu energetycznego zerowego), na podstawie których dokonywana jest przede wszystkim analiza techniczna pod kątem umieszczenia w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ) kryteriów końcowych modernizacji, a następnie pomiarów pomodernizacyjnych (odpowiednika audytu energetycznego końcowego). Takie podejście pozwala wiarygodnie określić gwarancje (np. efektywności układu lub linii technologicznej objętej modernizacją) oraz sposób ich sprawdzenia, a tym samym zmniejszyć ryzyko związane m.in. z rozliczeniem wykonawcy modernizacji. Błędnie zdefiniowany „stan wejściowy” może prowadzić do sytuacji, w której przeprowadzona modernizacja albo nie przyniesie zamierzonych efektów, albo jej wynik nie będzie optymalny dla danej instalacji technologicznej.
Audyt w projektach ESCO
Audyt energetyczny odgrywa również ważną rolę w formule ESCO, gdzie zapłata za wykonane usługi jest oparta (w całości lub w części) na osiągnięciu poprawy efektywności energetycznej. Firma typu ESCO („przedsiębiorstwo usług energetycznych”) określa wielkość możliwych i trwałych oszczędności energii oraz sposób ich osiągnięcia, opierając się na audytach energetycznych i analizach techniczno-ekonomicznych. Jeżeli poziom oszczędności wskazuje na opłacalność przedsięwzięcia, ESCO podejmuje się jego realizacji. Prawidłowo wykonany audyt energetyczny zmniejsza ryzyko związane z gwarancją oszczędności energii i równocześnie zwiększa szanse, że przedsięwzięcie przyniesie zamierzone efekty / korzyści – zarówno firmie świadczącej usługę ESCO, jak i podmiotowi, który z tej usługi korzysta.
Podsumowanie
Poprawa efektywności energetycznej powinna być procesem ciągłym i dobrze zaplanowanym. Podjęcie decyzji o przedsięwzięciu proefektywnościowym musi zostać poprzedzone rzetelną i wiarygodną oceną stanu istniejącego oraz określeniem potencjału oszczędności w danym przedsiębiorstwie. Następstwem wdrożenia działań efektywnościowych jest potwierdzenie ich efektów i monitorowanie, co pozwoli na dalszy wzrost efektywności lub przynajmniej utrzymanie jej na dotychczasowym poziomie. Na każdym etapie tego procesu można wykorzystać audyt energetyczny. W wielu przypadkach wykonanie audytu wynika z obowiązków nałożonych prawem, np. w procesie ubiegania się o świadectwa efektywności energetycznej (białe certyfikaty) lub inne formy finansowania (dotacje, pożyczki itp.). Wniosek jest jednak jeden – wspólnym mianownikiem dla tak szerokiego pojęcia jak „poprawa efektywności energetycznej” jest audyt energetyczny.
Artykuł został opublikowany w miesięczniku „Energetyka Cieplna i Zawodowa” nr 6/2012
