Wprowadzony przez Ustawę o efektywności energetycznej [1] system świadectw efektywności energetycznej, potocznie zwanych białymi certyfikatami, nie tylko nakłada na przedsiębiorstwa dodatkowe obowiązki, ale również stwarza szansę na pozyskanie środków finansowych wynikających z realizacji przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej (PSPEE). Niniejszy artykuł ma przybliżyć główne założenia i sposób funkcjonowania tego systemu.
Wprowadzenie
Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 roku o efektywności energetycznej [1] stanowi regulację prawną, która ma zapewnić i wspomóc realizację programów oraz środków poprawy efektywności energetycznej niezbędnych do uzyskania przez Polskę oszczędności energii wymaganych przez Unię Europejską. Ustawa ma być zachętą do realizowania działań służących poprawie efektywności energetycznej poprzez wprowadzenie systemu świadectw efektywności energetycznej – białych certyfikatów.
Ustawa o efektywności energetycznej stanowi implementację na warunki polskie Dyrektywy 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 roku w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylającej dyrektywę Rady 93/76/EWG [2], tj. Dyrektywę Rady 93/76/EWG z dnia 13 września 1993 roku w celu ograniczenia emisji ditlenku węgla poprzez poprawienie efektywności energetycznej (SAVE). Dyrektywa oprócz określenia celu oszczędności energii dla każdego kraju członkowskiego (cel indykatywny dla Polski to uzyskanie do 2016 roku oszczędności energii finalnej w ilości nie mniejszej niż 9% średniego krajowego zużycia tej energii w ciągu roku, przy czym uśrednienie obejmuje lata 2001–2005) wskazuje także na usługi energetyczne i środki poprawy efektywności energetycznej, które mają pomóc w osiągnięciu tego celu – wśród tych środków znajduje się system świadectw efektywności energetycznej.
OBECNY STAN PRAWNY
Przywołana ustawa o efektywności energetycznej nakłada na Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (URE) obowiązek zorganizowania w 2012 roku przynajmniej jednego przetargu na świadectwa efektywności energetycznej. Ogłoszenie o przetargu powinno zostać zamieszczone w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP) na dwa miesiące przed dniem wyznaczonym do przeprowadzenia przetargu. Jak już wiadomo, do 2 listopada 2012 roku nie udało się ogłosić przetargu, co skutkuje tym, że najbliższy przetarg odbędzie się w 2013 roku, a jego rozstrzygnięcie może nastąpić najszybciej w drugim kwartale 2013 roku. Nadal jednak Prezes URE ma możliwość spełnienia swojego obowiązku, czyli ogłoszenia samego przetargu w 2012 roku, a w zasadzie trzech przetargów dla następujących kategorii PSPEE:
- zwiększenie oszczędności energii przez odbiorców końcowych;
- zwiększenie oszczędności energii przez urządzenia potrzeb własnych;
- zmniejszenie strat energii elektrycznej, ciepła lub gazu ziemnego w przesyle lub dystrybucji.
Aby zainteresowane udziałem w przetargu podmioty mogły złożyć prawidłowo deklarację przetargową, konieczne są jeszcze następujące akty prawne:
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie przetargu na wybór PSPEE – obecnie dostępny jest tylko projekt tego rozporządzenia z dnia 15 maja 2012 roku [3];
- Obwieszczenie Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowego wykazu PSPEE – z różnych źródeł wiadomo, że Ministerstwo Gospodarki (MG) rozpoczęło prace nad ww. wykazem w październiku 2012 roku;
- Ustawa o zmianie Ustawy o efektywność energetycznej – projekt ustawy z dnia 4 lipca 2012 roku przekazano do Sejmu RP 5 lipca 2012 roku [4].
Ostatni wymieniony akt prawny związany jest z deregulacją zawodu audytora efektywności energetycznej. Zgodnie z obowiązującym prawem do deklaracji przetargowej należy dołączyć audyt efektywności energetycznej sporządzony przez certyfikowanego przed odpowiednią komisją kwalifikacyjną powołaną przez Prezesa URE audytora efektywności energetycznej. Zgodnie z Ustawą o efektywności energetycznej audytorem efektywności energetycznej może zostać osoba, która spełnia kilka warunków, m.in: posiada odpowiednie wykształcenie, udokumentowaną niekaralność, ubezpieczenie OC oraz odbyła szkolenie i zdała egzamin. Ustawa zmieniająca Ustawę
o efektywności energetycznej ma te obowiązki znieść i dopuścić do przeprowadzenia audytów efektywności energetycznej w zasadzie przez każdą osobę – i tutaj ważną rolę ma sam zlecający audyt efektywności energetycznej. Deregulacja zawodu audytora efektywności energetycznej spowoduje przełożenie całej odpowiedzialności za wykonanie audytu na zlecającego, stąd bardzo ważnym jest wybranie do realizacji tego zadania osobę lub osoby z odpowiednią wiedzą i doświadczeniem, tak aby nie narazić się na dość rygorystyczny system kar wynikający z Ustawy
o efektywności energetycznej.
- Obok ww. nieuchwalonych jeszcze aktów prawnych Ustawę o efektywności energetycznej uzupełniają:Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 10 sierpnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu sporządzania audytu efektywności energetycznej, wzoru karty audytu efektywności energetycznej oraz metod obliczania oszczędności energii [5];
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 września 2012 r. w sprawie sposobu obliczania ilości energii pierwotnej odpowiadającej wartości świadectwa efektywności energetycznej oraz wysokości jednostkowej opłaty zastępczej [6].
OBOWIĄZKI WYNIKAJĄCE Z USTAWY O EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ
Wprowadzony ustawą [1] obowiązek pozyskania odpowiedniej ilości świadectw efektywności energetycznej (białych certyfikatów) dotyczy:
- przedsiębiorstw energetycznych sprzedających energię elektryczną, ciepło lub gaz ziemny odbiorcom przyłączonym do sieci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
- odbiorców końcowych przyłączonych do sieci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, będących członkami giełdy towarowej w rozumieniu art. 2 pkt. 5 Ustawy z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych (Dz.U. 2010 Nr 48, poz. 284, Nr 81, poz. 520 i Nr 82, poz. 1228), w odniesieniu do transakcji zawieranych we własnym imieniu na giełdzie towarowej,
- towarowych domów maklerskich lub domów maklerskich, o których mowa w art. 2 pkt. 8 i 9 Ustawy z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych, w odniesieniu do transakcji realizowanych na giełdzie towarowej na zlecenie odbiorców końcowych przyłączonych do sieci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Na system świadectw efektywności energetycznej nie należy patrzeć jedynie przez pryzmat obowiązków z niego wynikających – to również mechanizm mobilizujący do oszczędzania energii oraz umożliwiający pozyskanie dodatkowych środków finansowych (ze świadectw efektywności energetycznej wynikać będą prawa majątkowe stanowiące towar giełdowy). Poza tym świadectwa efektywności energetycznej będzie można uzyskać za PSPEE, które same w sobie są korzyścią dla podmiotu je realizującego (zmniejszenie zużycia energii przekłada się na wymierne korzyści finansowe).
Wykaz przedsięwzięć, za które będzie można uzyskać białe certyfikaty przed każdym przetargiem, będzie ogłaszany we wspominanym wyżej Obwieszczeniu Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowego wykazu PSPEE. Obwieszczenie będzie miało charakter uszczegółowienia art. 17 Ustawy o efektywności energetycznej, w którym wymieniono główne rodzaje PSPEE.
W tym miejscu należy także wspomnieć o art. 2 ustawy [1], który wprowadza ograniczenia w jej stosowaniu. Zgodnie z tym artykułem przepisów ustawy [1] nie stosuje się do:
- urządzeń technicznych i instalacji używanych wyłącznie w celach wojskowych;
- instalacji objętych systemem handlu uprawnieniami do emisji w rozumieniu ustawy z dnia 22 grudnia 2004 roku o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz.U. 2008 Nr 281, poz. 2784; Dz.U. 2008 Nr 199, poz. 1227 oraz Dz.U. 2009 Nr 215, poz.1664), z wyjątkiem urządzeń potrzeb własnych.
Jednak art. 2 ustawy [1] nie należy rozumieć jako zwolnienia z obowiązków wynikających z stawy,
ale jako ograniczenia w jej stosowaniu, czyli w skrócie – przedsięwzięcie zrealizowane na instalacji objętej handlem emisjami nie może być zgłoszone do przetarg na białe certyfikaty. Dotyczy to w całości odbiorców końcowych, z kolei przedsiębiorstwa energetyczne mają w tym zakresie możliwość zrealizowania przedsięwzięć, a następnie zgłoszenia ich do przetargu w przypadku urządzeń potrzeb własnych instalacji objętych handlem emisjami, które zgodnie z definicją dotyczą zespołu pomocniczych obiektów lub instalacji w rozumieniu art. 3 pkt. 10 Ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, służących procesowi wytwarzania energii elektrycznej i ciepła, gdzie instalacje stanowią urządzenia z układami połączeń między nimi oraz urządzenia techniczne stosowane w procesach energetycznych, stanowiących techniczne procesy w zakresie wytwarzania, przetwarzania, przesyłania, magazynowania, dystrybucji oraz użytkowania paliw i energii.
Wartość świadectwa efektywności energetycznej (białego certyfikatu), wyrażona w tonach oleju ekwiwalentnego, konieczna od uzyskania i przedstawienia do umorzenia będzie równa 1% (2013 rok), 1,5% (2014 rok) oraz 1,5% (2015 rok) ilorazu:
kwoty przychodu ze sprzedaży energii elektrycznej, ciepła lub gazu ziemnego odbiorcom końcowym, osiągniętego za dany rok, w którym obowiązek ten jest realizowany – w przypadku przedsiębiorstwa energetycznego sprzedającego energię elektryczną, ciepło lub gaz ziemny tym odbiorcom,
kwoty transakcji zakupu energii elektrycznej, ciepła lub gazu zimnego na giełdzie towarowej, osiągniętego za dany rok, w którym obowiązek ten jest realizowany – w przypadku odbiorcy końcowego działającego we własnym imieniu oraz towarowego domu maklerskiego lub domu maklerskiego działającego na zlecenie tego odbiorcy,
oraz jednostkowej opłaty zastępczej ustalonej Rozporządzeniem [6] na poziomie 1000 PLN/toe (toe – równoważnik jednej tony ropy naftowej o wartości opałowej równej 41 868 kJ/kg).
Zgodnie z ustawą [1] do przetargu będzie można zgłosić PSPEE, w wyniku którego uzyskuje się oszczędność energii w ilości stanowiącej równowartość co najmniej 10 toe w ciągu roku albo przedsięwzięcia tego samego rodzaju służące poprawie efektywności energetycznej, w wyniku których uzyskuje się łączną oszczędność energii w ilości stanowiącej równowartość co najmniej 10 toe średnio w ciągu roku. Ponadto do przetargu nie można zgłaszać przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej:
zakończonych przed dniem 1 stycznia 2011 roku;
na których realizację przyznano premię termomodernizacyjną, o której mowa w art. 3 Ustawy
z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów lub uzyskano środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej lub budżetu państwa;
określone w oświadczeniu składanym przez energochłonnego odbiorcę końcowego przedsiębiorstwu energetycznemu sprzedającemu temu odbiorcy energię elektryczną (art. 13 ustawy), który w roku poprzedzającym rok realizacji obowiązku, zużył nie mniej niż 400 GWh energii elektrycznej i dla którego udział kosztu energii elektrycznej w wartości produkcji jest nie mniejszy niż 15% oraz zakończył nie wcześniej niż w dniu 1 stycznia 2011 roku przedsięwzięcie służące poprawie efektywności energetycznej (niedotyczące instalacji objętych handlem uprawnieniami do emisji), ograniczające zużycie energii elektrycznej w przeliczeniu na wielkość produkcji o nie mniej niż 1% rocznie w stosunku do średniej wielkości z lat 2008–2010. Oświadczenie zawierające dane tego samego przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej można przedstawić także w następnych latach, jeśli suma ilości energii pierwotnej wynikająca z obowiązku jest nie większa niż ilości energii zaoszczędzonej, wynikająca z realizacji przedsięwzięcia (zgłoszonego ponownie w oświadczeniu).
Obowiązek umarzania świadectw efektywności energetycznej nie dotyczy przedsiębiorstw sprzedających ciepło odbiorcom końcowym przyłączonym do sieci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli łączna wielkość mocy zamówionej przez tych odbiorców nie przekracza 5 MW.
Podsumowanie i wnioski
Zarówno podmioty, które są zobowiązane Ustawą o efektywności energetycznej do uzyskania i przedstawienia Prezesowi URE do umorzenia świadectwa efektywności energetycznej, jak i podmioty mogące skorzystać z systemu białych certyfikatów w celu uzyskania dodatkowych korzyści z realizacji przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej, powinny już teraz podjąć odpowiednie kroki w tym kierunku, nie czekając na wejście w życie aktów wykonawczych do ustawy [1]. Duże znaczenie pierwszego przetargu oraz krótki czas obowiązywania samej ustawy (na obecny stan prawny przetargi powinny odbyć się w okresie od 1 stycznia 2012 roku do końca 2015 roku, ostatni obowiązek umorzenia białych certyfikatów wynikający z ustawy przypada na 31 marca 2016 roku, białe certyfikaty stracą ważność z dniem 1 kwietnia 2012 roku, a ustawa przestanie obowiązywać po 31 grudnia 2016 roku) stanowią istotne przesłanki, aby już teraz przeprowadzić audyt efektywności energetycznej pozwalający na identyfikację potencjału oszczędności energii w przedsiębiorstwie. Jest to pierwszy krok do ubiegania się o białe certyfikaty.
Przedsięwzięcia służące poprawie efektywności energetycznej z założenia są przedsięwzięciami przynoszącymi konkretne korzyści techniczno-ekonomiczne, stąd nawet ryzyko przegranej w przetargu nie powinno stanowić bariery przy podejmowaniu decyzji o ich realizacji.
Krótki czas obowiązywania ustawy [1], a tym samym systemu białych certyfikatów, także nie powinien stanowić argumentu przeciwko podejmowaniu decyzji co do udziału w tym systemie – procedowana na poziomie Unii Europejskiej nowa Dyrektywa EED w sprawie efektywności energetycznej (projekt
z dnia 11 września 2012 roku), ustalająca między innymi nowe cele dla państw członkowskich w zakresie efektywności energetycznej do 2020 roku (20%), będzie musiała być w niedalekiej przyszłości wdrożona do prawa polskiego, a tym samym można z dużym prawdopodobieństwem założyć, że ta implementacja będzie skutkowała koniecznością wydłużenia obowiązywania krajowej Ustawy o efektywności energetycznej przynajmniej do 2021 roku.
LITERATURA
[1] Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej, Dz.U. Nr 94, poz. 551.
[2] Dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylająca dyrektywę Rady 93/76/EWG, Dz.Urz.UE L 114/64.
[3] Projekt Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 15 maja 2012 r. w sprawie przetargu na wybór przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej.
[4] Projekt Ustawy o zmianie Ustawy o efektywności energetycznej z dnia 4 lipca 2012 r.
[5] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 10 sierpnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu sporządzania audytu efektywności energetycznej, wzoru karty audytu efektywności energetycznej oraz metod obliczania oszczędności energii, Dz.U. 2012, poz. 962.
[6] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 września 2012 r. w sprawie sposobu obliczania ilości energii pierwotnej odpowiadającej wartości świadectwa efektywności energetycznej oraz wysokości jednostkowej opłaty zastępczej, Dz.U. 2012, poz.1039.